Nhạc sĩ Phó Đức Phương sinh ngày 23/7/1944, quê ở Văn Giang, Hưng Yên. Tốt nghiệp Đại học Sáng tác, Nhạc viện Hà Nội. Ông đã công tác ở Cục Nghệ thuật biểu diễn Bộ Văn hóa – Thông tin, Đoàn Ca Múa Nhạc Thái Bình, Vụ Âm nhạc và Múa (Bộ Văn Hóa), Đoàn Ca Múa Nhạc Hà Nội, Ủy viên Ban Chấp hành Hội Nhạc sĩ Việt Nam khóa III (1983-1989) và khóa VII (2005-2010), Giám đốc Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam VCPMC (2002-2018), Phó Chủ tịch Hội Âm nhạc Hà Nội. Ông mất ngày 19/9/2020 (mồng 3 tháng 8 âm lịch).
Phó Đức Phương là nhạc sĩ luôn tìm tòi, khai thác những tinh hoa trong âm nhạc dân gian của từng vùng, miền để đưa vào tác phẩm. Ông viết nhiều ca khúc đắc sắc, sử dụng ngôn ngữ âm nhạc có màu sắc dân tộc đậm nét như: Những cô gái Quan họ, Tình ca trên những công trình mới, Nha Trang thu. Ông có những bài hát hay khắc họa đậm nét hình tượng âm nhạc, tạo ra những vẻ đẹp rất Việt Nam trong ngôn ngữ âm nhạc: Hồ trên núi, Huyền thoại hồ Núi Cốc, Mộng mị Sa Pa và Một thoáng Tây Hồ. Ông tìm tòi tiết tấu âm nhạc dân tộc, tìm lối giãi bày trẻ trung, đáp ứng giới trẻ hiện nay với thị hiếu thẩm mỹ lành mạnh trong: Âm vang Sông Đà, Khát vọng xanh, Biển mũi, Trên đỉnh Phù Vân, Chảy đi sông ơi…
Nhạc sĩ Phó Đức Phương là cháu của Chí sỹ Phó Đức Chính (1907 – 1930) – nhà cách mạng Việt Nam, sáng lập viên, một trong những lãnh tụ của Việt Nam Quốc Dân Đảng, cánh tay phải của Đảng trưởng Nguyễn Thái Học. Khi bị bắt và kết án tử hình, Phó Đức Chính từ chối xin chống án với câu nói đầy khí phách anh hùng: “Đại sự không thành! Chết là vinh! Còn chống án làm chi vô ích!”. Phó Đức Chính hiên ngang bước lên máy chém đã yêu cầu được nằm ngửa để xem lưỡi dao tử thần sẽ rơi xuống như thế nào.
Phó Đức Phương được nuôi dưỡng trong dòng tộc họ Phó đại cách mạng vẻ vang đó. Ông đã có những năm tháng tuổi thơ đẹp đẽ và lớn lên trong những năm đầu của cách mạng tháng 8. Năm 18 tuổi Phó Đức Phương đã thi đỗ vào khoa toán Trường đại học Sư phạm, đó là sự trưởng thành cực kỳ suôn sẻ của một thanh niên Hà Nội.
Đam mê âm nhạc, khao khát dâng hiến hết mình cho âm nhạc đã đẩy nhạc sĩ tới một quyết định độc đáo và táo bạo. Năm 1965, giữa lúc gần tốt nghiệp đại học sư phạm, ông xin thôi học với lý do hoàn cảnh gia đình khó khăn và trở thành nông trường viên thuộc nông trường Cửu Long (tỉnh Hòa Bình).
Phó Đức Phương từ chối mọi công việc gián tiếp, “cậu công tử thành phố” quyết dấn thân vào lao động trực tiếp. Cuộc đổi đời này có lẽ là cái giá vô giá không dễ mấy ai đánh đổi. Mang thêm trong mình một phần đời một nông trường viên, giữa năm 1966, Phương trở về thi vào trường Âm nhạc Việt Nam. Lúc đó, trường sơ tán lên Hà Bắc. Bài “Những cô gái quan họ” ra đời trong thời kỳ Phương chờ đợi bước vào những giờ học đầu tiên.
Đam mê văn học, hội họa và thơ ca, lịch sử, với những thành công qua hai mươi năm làm việc, Phó Đức Phương thực sự là một trong không nhiều những “con chim đầu đàn” của một thế hệ nhạc sĩ trẻ đầy triển vọng thời trước.
Năm 1967, giữa kỳ chống Mỹ ác liệt. Những bài hát hồi ấy chủ yếu vang lên ảnh hưởng anh hùng ca tới mức chói gắt. Tự nhiên giữa không khí như vậy, xuất hiện bài “Những cô gái quan họ” của Phó Đức Phương thấm đẫm một âm hưởng trữ tình của đồng bằng Bắc Bộ. Bài hát hệt như một dòng suối mát lành chảy qua một khu đồi trơ đá sỏi, hệt như một luồng gió mát rượi lùa qua một trưa hè nóng bức.
Khán giả yêu thích các tác phẩm của ông thuộc mọi thế hệ, lứa tuổi, mọi tầng lớp, vì chúng không chỉ mang giai điệu đẹp, lời ca hay mà còn những ý nghĩa gắn liền với thời cuộc của đất nước, của cuộc sống người dân Việt Nam.
Cứ mỗi lần ngồi bên nhau uống rượu, Phó Đức Phương lại “lên Đồng”. Ông say sưa hát và hai bàn tay nhịp nhàng “vỗ” nhịp lên mặt bàn, có khi ly, bát trên mâm tiệc cứ là nhảy cả xuống “Hồ trên núi” để mọi người thưởng thức trọn vẹn cái trữ, cái tình trong tâm can của Người tài họ Phó tên Phương này.
“Quê ngoại tôi ở Bắc Ninh. Hồi đi học tôi lại sơ tán ở Hà Bắc. Khung cảnh làng quê êm đềm với những làn điệu quan họ thấm dần vào hồn tôi, tạo cho tôi một cảm xúc bền vững để viết nên bài Trên quê hương quan họ mượt mà đằm thắm. Tôi có một niềm cảm hứng đặc biệt khi được sống trong thiên nhiên, tâm hồn lúc ấy như cánh chim được sải cánh bay. Vì thế, âm nhạc của tôi luôn giàu hình ảnh. Có lẽ một phần vì tôi thấy sông nước là một cái gì đó vừa êm ả vừa không hề tĩnh lặng vì nó là một dòng chảy liên tục. Nó gợi cho tôi một cảm giác rung động lập tức và hội cảm với nó luôn”, nhạc sỹ từng chia sẻ.
Ở bài hát “Không thể và có thể”, nhạc sỹ muốn đưa ra triết thuyết rất cụ thể. Cái có thể mới là quan trọng còn cái không thể thì thuộc về duy vật, về sự vĩnh hằng của cuộc sống này, của vũ trụ này mà ta không thể vượt được. Ví dụ như quy luật của thời gian (thời gian đã trôi qua thì không thể trở lại), quy luật của sự vận động (đám mây không thể ngừng trôi cũng như trái đất không thể ngừng quay), quy luật của ngày và đêm. Tức là con người ta không thể đụng chạm được đến quy luật cơ bản của sự sống. Vì vậy cái không thể là cái giới hạn còn cái có thể là cái mênh mông.
Ở bài “Khúc hát phiêu ly”, khi nỗi đau không tìm nơi hóa giải, Trương Chi tìm về với dòng sông thân yêu với một nỗi cô đơn khủng khiếp. “Là Trương Chi ta hát khúc Trương Chi, là Trương Chi ta hát khúc phiêu ly”… nhưng rồi nhìn sông chảy, anh cảm thấy mình không thể dừng lại được. Nỗi đau cất lên: “Sông ơi sao lại vô tình thế? Cứ chảy mãi mà không biết ta đang tan nát cõi lòng. Hãy chờ ta một lần, một lần thôi…”. Và Trương Chi theo những con sóng, mong lòng sông cưu mang mối tình đau khổ của mình để cùng chảy ra biển. Đó là cái chết của Trương Chi trong ca khúc “Sông ơi hãy đợi”. Như một thông điệp gửi đến người nghe: “Thể xác hữu hạn nhưng tình yêu thì vô hạn. Nỗi đau tột cùng không dừng lại ở một mối tình đơn phương”.
Nhạc sĩ Phó Đức Phương cho rằng: “Sống giữa cuộc đời thường với bao nhiêu lo toan, con người vẫn luôn ước mơ, thèm khát được bay bổng. Với tôi, thế giới ấy hiển hiện qua âm nhạc. Mỗi khi viết một tác phẩm mới, tôi bao giờ cũng có cảm giác mình chuẩn bị đi vào một cõi riêng, dọn mình sạch sẽ, quên hết tục lụy giống như lúc mình chuẩn bị hương hoa để cúng ông bà. Những cõi ấy là Phù Vân – Yên Tử, sóng nước hồ Ba Bể, mộng mị Sa Pa. Tôi luôn sống cùng cảm giác ấy đến tận cùng và cảm thấy mình tiếp cận được những vùng đặc biệt”.
Và ông tiết lộ: “Những ca khúc của tôi tưởng như không nói về tình yêu nhưng lại là nói về tình yêu đấy! “Chảy đi sông ơi” là nỗi lòng của một người con gái mất người yêu, nhờ dòng sông nói hộ lòng mình nỗi nhớ da diết đến tê tái, quặn thắt… “Trên đỉnh Phù Vân” là bước tiếp theo của “Chảy đi sông ơi”, một người mất người yêu và muốn thoát khỏi bụi trần, lên với núi cao ngàn mây để quên đi tất cả nhưng rồi vẫn không thoát khỏi nỗi ám ảnh… Với tôi, tình yêu là đề tài luôn có những cái mới, và đem lại nguồn cảm hứng bất tận…”.
Ngoài ca khúc, nhạc sĩ Phó Đức Phương có những đóng góp đáng kể trong lĩnh vực âm nhạc cho điện ảnh. Ông viết nhạc cho hàng chục bộ phim: Đứa con nuôi, những đứa con, Trăng rằm, Lưu lạc, Giông tố,…; âm nhạc cho sân khấu: Nguồn sáng trong đời – kịch nói; Vách đá nóng bỏng – ca kịch Bài Chòi Bình Định, Quảng Nam, Hồn Trương Ba da hàng thịt, Tôi và chúng ta, Nghêu sò ốc hến, Thầy khoá làng tôi, Rừng trúc…
Nhạc sĩ Phó Đức Phương đã xuất bản 6 ca khúc Phó Đức Phương, Nxb Văn hoá, 1983, và Album Audio tác giả. Các album: Trên đỉnh Phù Vân (Saigon Audio – 1997), Một thoáng Tây Hồ (Saigon Audio – 1997), Chảy đi sông ơi (Saigon Audio – 1998), Khúc hát phiêu ly (với ca sĩ Minh Thu) (Dihavina – 2006), Minh Thu hát Phó Đức Phương (với ca sĩ Minh Thu) (Hồ Gươm Audio – 2015).
Các liveshow trong sự nghiệp: Con đường âm nhạc Phó Đức Phương – Những giấc mơ trên sóng (tháng 9/2005), Phó Đức Phương – Trên đỉnh Phù Vân (29/12/2016), Phó Đức Phương – Khúc hát phiêu ly (10/7/2020).
Năm 2001, ông được tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật cho các tác phẩm: Những cô gái quan họ, Hồ trên núi, Một thoáng Tây Hồ, Nha Trang thu, Trên đỉnh Phù Vân cùng nhiều huân chương, huy chương khác.
Bên cạnh sự nghiệp âm nhạc vượt trội, khó có thể tưởng tượng một nhạc sĩ tài danh, nổi tiếng hiền lành, đã dành cả một khoảng thời gian dài gần 20 năm, thay vì ngồi bên cây đàn và bản nhạc, để soạn thảo hàng trăm đơn thư, kiến nghị gửi đủ các cấp ban ngành, là lóc cóc gõ cửa mọi phòng ban, lên tận sân khấu Nhà hát Lớn trước giờ biểu diễn để đòi tiền tác quyền… Nếu như cuộc đời có thể lập trình, thì với Phó Đức Phương, cuộc đời luôn đẩy ông tới những tình thế “bỗng dưng thành người hùng”, đã bộc lộ một cá tính, một nhân cách riêng biệt. Một Phó Đức Phương hiền lành, thậm chí rụt rè, bỗng chốc có thể mạnh mẽ, rõ ràng, quyết liệt và dám đương đầu tới cùng.
Tròn một năm về cõi thiên thu, xin được gửi tấm lòng thành kính cúi đầu tưởng nhớ nhạc sĩ Phó Đức Phương – cây đại thụ của nền âm nhạc Việt Nam, người đã khởi xướng và đấu tranh đến cùng trpng công cuộc bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam.
(Nguồn: https://bcdcnt.net/)
