(Tác giả: Gia Lưu, Thế Anh – Biên tập: Quỳnh Anh)
Nhạc sĩ Phạm Tuyên sinh ngày 12 tháng 1 năm 1930 tại Hà Nội, quê gốc ở xã Lương Ngọc, huyện Bình Giang, Hải Dương. Ông từng là Trưởng ban Biên tập âm nhạc, Trưởng đoàn Ca nhạc Đài Tiếng nói Việt Nam; Trưởng ban Văn nghệ Đài Truyền hình Việt Nam, Ủy viên Thường vụ Ban Chấp hành Hội Nhạc sĩ Việt Nam (từ năm 1963 đến năm 1983). Là Chủ tịch Hội Âm nhạc Hà Nội nhiệm kỳ 1996-2010 và hiện nay là Chủ tịch danh dự của Hội Âm nhạc Hà Nội.
Xuất thân trong một gia đình khá đặc biệt, có cha là học giả Phạm Quỳnh từng làm quan Thượng thư triều đình nhà Nguyễn, bởi thế tuổi ấu thơ của nhạc sĩ Phạm Tuyên được bao bọc trong bầu không khí “danh gia vọng tộc”, cho đến khi lịch sử dân tộc có những bước ngoặt, cuộc đời ông bắt đầu nếm trải những biến cố, thăng trầm. Từ nhỏ ông đã theo cha vào Huế. Âm thanh nhã nhạc cung đình đã nuôi dưỡng tâm hồn của nhạc sĩ, ông theo học nhạc lý phương Tây ở trường Quốc học Huế. Ông có mặt từ cuộc Kháng chiến chống Pháp với chùm ca khúc về Trường Lục quân Trần Quốc Tuấn, về Thiếu sinh quân Việt Nam. Năm 1949, ông công tác tại Trường Lục quân Trần Quốc Tuấn, khóa V. Năm 1950, là Đại đội trưởng tại Trường Thiếu sinh quân Việt Nam. Năm 1954 là cán bộ phụ trách Văn – Thể – Mỹ tại Khu Học xá Trung ương (Nam Ninh, Trung Quốc).
Từ năm 1958, ông về nước công tác tại Đài Tiếng nói Việt Nam, đảm nhiệm nhiều chức vụ chỉ đạo về biên tập âm nhạc: Trưởng đoàn ca nhạc Đài tiếng nói Việt Nam, Trưởng ban Văn nghệ Đài Truyền hình Việt Nam, Chủ tịch Hội âm nhạc Hà Nội. Ông là Ủy viên Thường vụ Ban Chấp hành Hội Nhạc sĩ Việt Nam từ năm 1963 đến năm 1983. Hoạt động của ông rất phong phú trong các lĩnh vực sáng tác, lý luận và phong trào âm nhạc quần chúng.
Nhắc đến nhạc sĩ Phạm Tuyên là nhắc đến “người chép sử bằng âm nhạc”, bởi hầu hết sáng tác của ông ra đời đều đúng thời điểm lịch sử của dân tộc, trở thành vũ khí sắc bén cổ vũ, động viên tinh thần chiến đấu của quân và dân ta. Nhạc sĩ Phạm Tuyên có khả năng lay động người nghe trong nhiều đề tài, nhiều thể loại như ca khúc chính trị, ca khúc trữ tình, ca khúc thiếu nhi, ca khúc về các ngành nghề… Ở mảng đề tài nào ông cũng có những bài hát “găm” vào trí nhớ công chúng, đặc biệt là những ca khúc chính trị.
Thời gian miền Bắc xây dựng hòa bình và đấu tranh thống nhất đất nước, ông có ca khúc Bài ca người thợ rừng, Bài ca người thợ mỏ, hợp xướng Miền Nam anh dũng và bất khuất… Thời kỳ Kháng chiến chống Mỹ cứu nước, ông có Bám biển quê hương, Yêu biết mấy những con đường, Chiếc gậy Trường Sơn, Gảy đàn lên hỡi người bạn Mỹ, Từ làng Sen, Đêm Cha Lo, Từ một ngã tư đường phố, Như có Bác trong ngày vui đại thắng…
Bài “Như có Bác trong ngày đại thắng” được ông sáng tác đêm ngày 28 tháng 4 năm 1975, thu âm ngay trong chiều ngày 30 tháng 4 để phát sóng trong bản tin thời sự đặc biệt 17 giờ cùng ngày của Đài tiếng nói Việt Nam chính thức công bố tin giải phóng hoàn toàn miền Nam Việt Nam là một dấu mốc đặc biệt không thể nào quên. Giới chuyên môn từng nhận xét: “Nếu Tiến quân ca của nhạc sĩ Văn Cao là cái mốc của thời kỳ giành chính quyền cách mạng (năm 1945), Chiến thắng Điện Biên của nhạc sĩ Đỗ Nhuận là “cái kết” chấm dứt 9 năm trường kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp (năm 1954), thì ca khúc Như có Bác trong ngày đại thắng của nhạc sĩ Phạm Tuyên là mốc son trong cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại giành độc lập, thống nhất non sông (năm 1975)”.
Từ sau năm 1975, ông cũng có những ca khúc được nhiều người biết đến như: Gửi nắng cho em, Con kênh ta đào (thơ Bùi Văn Dung), Màu cờ tôi yêu (thơ Diệp Minh Tuyền), Thành phố mười mùa hoa (thơ Lệ Bình)…
Ca khúc Chiến đấu vì độc lập tự do được ông sáng tác ngay trong đêm của ngày nổ ra cuộc chiến tranh biên giới Việt-Trung năm 1979. Ông còn viết nhiều bài cho tạp chí, Đài phát thanh và truyền hình giới thiệu về thẩm mỹ âm nhạc, về tác giả và tác phẩm, là người đề xướng và chỉ đạo nhiều cuộc thi mang tính chất toàn quốc như Tiếng hát hoa phượng đỏ, Liên hoan Văn nghệ truyền hình toàn quốc, nhiều năm là Chủ tịch Hội đồng giám khảo của nhiều Hội diễn toàn quốc về văn hoá – văn nghệ của Bộ Văn hóa Thông tin và nhiều ngành khác trong nước.
Phạm Tuyên sinh ra tại Hà Nội và công bằng mà nói, chính mảnh đất ngàn năm văn hiến đã giúp ông có một sự nghiệp âm nhạc đồ sộ, một chỗ đứng vững chắc trong lòng công chúng. Chính vì thế, ông đã tri ân Thủ đô bằng một số ca khúc như: Hát dưới trời Hà Nội, Gặp nhau giữa trời thu Hà Nội, Có một mùa thu Hà Nội, Hà Nội những đêm không ngủ, Hà Nội – Điện Biên Phủ trên không…
Nhạc sĩ Phạm Tuyên rất gần gũi và yêu thương trẻ thơ, trong gần 700 tác phẩm của ông có đến 200 bài hát dành cho thiếu nhi. Nhiều bài hát thiếu nhi đã trở thành bài truyền thống qua nhiều thế hệ như: Tiến lên đoàn viên, Chiếc đèn ông sao, Hành khúc Đội thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh, Hát dưới cờ Hà Nội, Gặp nhau giữa trời thu Hà Nội, Đêm pháo hoa, Cô và mẹ,… Nhạc sĩ được tổ chức Kỷ lục Viêt Nam trao tặng danh hiệu “Người có nhiều bài hát thiếu nhi được phổ biến nhất”.
Nhạc sĩ Phạm Tuyên đã chia sẻ cảm xúc về bài hát Cánh én tuổi thơ như sau: “Từ câu ngạn ngữ Một cánh én nhỏ chẳng làm nên mùa xuân tôi đã phát triển thành bài hát với thông điệp rằng: Cuộc đời là những dòng chảy bất tận, ở đó người ta không thể sống nếu tách mình ra khỏi vòng tay của cộng đồng”. Có lẽ đây cũng chính là quan điểm nghệ thuật xuyên suốt trong cuộc đời hoạt động nghệ thuật của Phạm Tuyên. Viết và sáng tác bất cứ tác phẩm nào cũng là để phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân. Sự nhạy cảm với thời cuộc đã giúp ông có sáng tác ghi lại bất cứ sự kiện quan trọng nào của đất nước một cách tỉ mỉ, chính xác và đầy cảm xúc bằng âm nhạc.
Nhạc sĩ, nhà nghiên cứu phê bình âm nhạc Nguyễn Thụy Kha từng nhận xét: “Nhạc sĩ Phạm Tuyên là người luôn trân trọng, yêu mến cuộc sống, một niềm tin yêu giúp ông luôn có những cảm xúc chân thành, sáng trong để bình thản sống và hoạt động nghệ thuật giữa những khó khăn đời thường. Ông là người có lòng yêu nước sâu nặng, đồng thời rất nhạy bén với thời cuộc. Ông chính là nhạc sĩ của nhân dân”.
Còn nhà thơ Trần Đăng Khoa thì cho rằng: “Cuộc đời ông là một pho tiểu thuyết bề bộn với nhiều cung bậc. Có thể tóm tắt bằng hai câu thơ của nhà thơ Phạm Tiến Duật: “Cây cúc đắng quên lòng mình đang đắng/ Trổ hoa vàng dọc suối để ong bay”. Cái khả năng không phải ai cũng có được của nhạc sĩ Phạm Tuyên là biến nỗi đắng trong cõi lòng mình thành sắc hoa vàng cho người đời chiêm ngưỡng”.
Ông đã xuất bản: Tập ca khúc Chiếc gậy Trường Sơn (Nxb. Âm nhạc, 1973), Tập ca khúc Phạm Tuyên (Nxb. Văn hóa, 1982); Gửi nắng cho em (Nxb.Âm nhạc, 1991); Ca khúc Phạm Tuyên (50 bài, Nxb. Âm nhạc, 1994); Băng Audio-cassette Gửi nắng cho em (Sàigon Audio, 1992); Lời ru của đêm (Công ty Đầu tư – Phát triển, Bộ Văn hóa – Thông tin, 1993). Sách âm nhạc : Các bạn trẻ hãy đến với âm nhạc (Nxb.thanh niên, 1982), Âm nhạc ở quanh ta (Nxb. Kim Đồng, 1987). Nhân kỷ niệm 77 năm ngày sinh của Nhạc sĩ Phạm Tuyên, Hội Liên hiệp Văn học – Nghệ thuật Hà Nội, Văn phòng Ban chỉ đạo kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long – Hà Nội, Hội Âm nhạc Hà Nội đã tổ chức chương trình ca nhạc “Những cung bậc thời gian” nhằm tôn vinh những tác phẩm âm nhạc của ông.
Năm 2001, nhạc sĩ Phạm Tuyên được trao Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật (đợt 1) cho cụm 5 tác phẩm: Đảng đã cho ta một mùa xuân, Bám biển quê hương, Chiếc gậy Trường Sơn, Gảy đàn lên hỡi người bạn Mỹ, Như có Bác trong ngày đại thắng.
Năm 2012, Nhạc sĩ Phạm Tuyên được Nhà nước trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh (đợt 4) về văn học nghệ thuật cho các tác phẩm Những ngôi sao ca đêm, Từ Làng Sen, Đêm trên Cha Lo, Tiến lên Đoàn viên, Đảng đã cho tôi sáng mắt sáng lòng.
Cùng với hai giải thưởng cao quý trên, Phạm Tuyên còn là nhạc sĩ đầu tiên được trao tặng danh hiệu “Công dân Thủ đô ưu tú” (năm 2011).
Ngày 12/1/2021, Đài Tiếng nói Việt Nam đã tổ chức chương trình “Cây đại thụ và cánh én tuổi thơ” nhân dịp kỷ niệm sinh nhật lần thứ 91 của nhạc sĩ Phạm Tuyên.
(Nguồn: https://bcdcnt.net/, http://nguoilambao.vn/, http://www.hanoimoi.com.vn/)
