Tác giả: Nguyễn Tiến Mạnh
Như chúng ta đã biết, hình tượng của thiên nhiên đã được phác họa và tái hiện trong nhiều tác phẩm âm nhạc kinh điển qua các thời kỳ và cho đến ngày nay. Các nhà soạn nhạc đã khai thác tính năng của các nhạc cụ để mô phỏng và bắt chước những âm thanh trong tự nhiên để đưa vào tác phẩm của mình. Từ nửa cuối thế kỷ XX cho tới thế kỷ XXI đã xuất hiện nhiều tác phẩm âm nhạc khắc họa hình tượng của thiên nhiên một cách rõ nét và cụ thể hơn. Nhiều nhạc sĩ đã sử dụng những âm thanh điện tử hoặc thu thanh trực tiếp tiếng động từ thiên nhiên và trong đời sống của con người rồi hòa âm, làm nền cho tác phẩm của mình. Vào khoảng cuối năm 1960, đầu năm 1970 đã xuất hiện dòng nhạc “New age” hay còn gọi là dòng nhạc “Thời đại mới”, khai thác âm thanh điện tử hoặc nhạc cụ mộc, đôi khi kết hợp với giọng hát và những âm thanh từ đời sống thiên nhiên…
Nổi bật trong trường phái này, chúng ta phải nhắc tới Yanni, tên thật là Yiannis Hrysomallis, sinh năm 1954 tại thành phố Kalamata, Hy Lạp. Ông là nghệ sĩ piano, nhà soạn nhạc đương đại với dòng nhạc New Age nổi tiếng trên khắp thế giới. Yanni đã từng giành được đề cử Grammy cho album năm 1992, Dare to Dream, và năm 1993 tiếp theo với album In my time…
Nhạc sĩ Yanni
Một nhạc sĩ thuộc thể loại nhạc New age nổi tiếng nữa, đó là nhà soạn nhạc Kitaro. Kitaro, tên thật là Katahashi, ông sinh 1953 trong một gia đình nông dân tại Toyohashi, Nhật Bản, theo đạo Phật và Thần đạo (Shinto). Ông có thể chơi các loại nhạc cụ khác nhau trong dàn nhạc. Âm nhạc của Kitaro là những suy tư về thế giới, thiên nhiên và cõi tâm linh, giữa sự sống và cái chết, giữa trời và đất, giữa quá khứ, hiện tại và tương lai, giữa con người sống hòa hợp với thiên nhiên. Người Mỹ xếp nhạc Kitaro vào dòng New Age nhưng ông thích gọi đó là nhạc tâm linh, nhiều cảm xúc hơn là kỹ thuật điện tử. Kitaro đã đoạt giải Kim Tượng (Đài Loan) và Nhạc phim hay nhất trong Liên hoan phim quốc tế tại Hong Kong với bài “The Song Sisters”. Sau 7 lần được đề cử Grammy, album “Thinking of you” của ông đoạt giải Album dòng nhạc mới xuất sắc nhất. Trước đó phải kể đến âm nhạc cho phim “Heaven & Earth – Thiên đường và trái đất”, đây là bộ phim về chiến tranh Việt Nam của đạo diễn người Mỹ: Oliver Stone. Phim dựa trên cuốn hồi ký “When Heaven and Earth Changed Places” năm 1989 của Le Ly Hayslip, kể về cuộc đời long đong của cô trong cuộc chiến tranh xâm lược của Mỹ tại Việt Nam. Âm nhạc trong phim “Heaven & Earth” năm 1993 của Kitaro mang đầy màu sắc với hàng loạt bộ gõ, chiêng và sáo, tương phản với khối âm thanh của dàn nhạc, dày đặc cảm xúc và màu thời gian, nổi bật bởi giai điệu rền rĩ của đàn nhị, giai điệu đồng quê Việt Nam và kết cấu giọng giống như dàn hát thánh ca. Album nhạc phim Heaven & Earth gồm 17 khúc nhạc, dài gần 58 phút, đã mang về cho Kitaro giải Quả cầu vàng năm 1993 cho Nhạc phim gốc hay nhất.
Nhạc sĩ Kitaro
Nhạc New age thường có giai điệu, tiết tấu chậm rãi nhằm tạo ra cảm hứng nghệ thuật, thư giãn và lạc quan. Nó được sử dụng trong quá trình tập Yoga, mát xa, thiền định, thư giãn. Do đó việc đưa âm thanh của thiên nhiên vào âm nhạc là có mục đích rõ ràng và xuất phát từ tính sáng tạo nhất định. Tuy nhiên, đây cũng là vấn đề gây nhiều bàn luận trong giới hoạt động âm nhạc chuyên nghiệp. Vì nhiều người cho rằng, hình tượng trong âm nhạc mang tính nghệ thuật cao, không thể dùng những âm thanh thật để miêu tả cảm xúc của con người một cách dễ dãi được. Vậy đối với các công chúng yêu nhạc thì sao? khi nghe một bản nhạc lại thấy xuất hiện tiếng kêu của các loài động vật như tiếng chim hót, tiếng suối chảy, tiếng lao xao của cây rừng, tiếng gió hú trên đồi, tiếng tuyết lở trên núi cao, tiếng sóng biển rì rào, tiếng mưa rơi, tiếng gào thét của bão tố, tiếng động từ đường phố hay tiếng trẻ thơ khóc, cười, tiếng người nói xôn xao nơi phố chợ…?
Công chúng yêu nhạc đã từng được thư giãn với những bản nhạc của Bandari, đây là ban nhạc ở Thụy Sĩ được thành lập vào năm 1990 và do Oliver Schwartz dẫn đầu gồm các thành viên là nghệ sĩ sáng tác, biễu diễn và ghi âm. Để thực hiện những CD của mình, ban nhạc Thụy Sĩ này đã đến hầu hết tất cả các hồ nước, các dòng sông nổi tiếng như River Rhine hoặc lên những rặng núi cao ở châu Âu như dãy The Alps…để thu lại thanh âm của thiên nhiên, kết hợp với những giai điệu nhẹ nhàng êm dịu hòa quyện cùng tiếng lá xào xạc, tiếng nước chảy qua khe đá hay tiếng chim hót trong buổi sớm mai. Nghe nhạc của Bandari, chúng ta như đang đứng trước một làn gió mát, đang ngắm nhìn dòng nước trong xanh lững lờ trôi hay màu xanh bạt ngàn của đồng cỏ bao la. Mỗi tác phẩm đều mang đến một không gian đầy chất thơ và cảm giác bình yên, lắng đọng trong tâm thức của người nghe. Điều này có thể cảm nhận rõ nét qua những tác phẩm như: Melody of rain, Good morning sunshine, The First Snowflackes…
Một nhóm nhạc nữa sáng tác và biểu diễn dòng nhạc New age rất nổi tiếng, đó là Secret Garden. Nhóm này có hai thành viên, đó là nghệ sĩ dương cầm, đồng thời là nhạc sĩ sáng tác người Na Uy Rolf Løvland và nữ nghệ sĩ vĩ cầm người Ai Len Fionnuala Sherry. Hai nghệ sĩ này đã bán được hơn 3 triệu album và giành thắng lợi trong cuộc thi âm nhạc Eurovision vào năm 1995 với bản Nocturne – âm nhạc của Rolf Løvland, lời của Petter Skavlan. Thành công lớn nhất của Secret Garden tại Eurovision là album đầu tiên có tựa đề Songs from a Secret Garden. Album này đã bán được 1 triệu bản trên khắp thế giới, được chứng nhận bạch kim ở Na Uy và Hàn Quốc, vàng ở Ai Len, Hồng Kông và New Zealand, hai năm liên tiếp (1996 và 1997) lọt vào bảng xếp hạng Billboard New Age. Album White Stones cũng đứng trong Top 10 bảng xếp hạng Billboard New Age vào năm 1997. Họ ra tiếp album Dawn of a New Century vào năm 1999 với phần lời do Petter Skavlan sáng tác, hai album còn lại là Dreamcatcher vào năm 2001 và Once in a Red Moon cũng đạt được thành công lớn khi nằm trong Top 10 bảng xếp hạng Billboard. Không khai thác triệt để tiếng động của thiên nhiên trong tác phẩm nhưng giai điệu và hòa âm của Secret Garden tràn ngập tiếng sóng biển, những tiếng piano lóng lánh như tiếng mưa rơi trầm tư sâu lắng, tiếng violon nhẹ nhàng da diết nỗi nhớ như nhịp đập trái tim đầy hoài niệm… Hãy thử lắng nghe những tác phẩm nổi tiếng của nhóm Secet Garden như: Nocturne, Pastorale, Song from a secret Garden, Sigma, Serenade to Spring, Adagio…. quý vị sẽ tự cảm nhận rõ điều này.
Hiện nay, trong những dòng chảy của nhiều trào lưu âm nhạc thì các tác phẩm gắn liền với thiên nhiên luôn mang lại sự mới lạ và thư giãn tinh thần. Nếu như sau những ngày là việc căng thẳng, con người phải chi phí rất nhiều tiền bạc và thời gian để tìm đến với những khu rừng nguyên sinh, những vùng biển mênh mông sóng vỗ, khám phá những vùng đất hoang sơ… để được hòa mình vào không gian tươi đẹp, quyến rũ, thì nhiều nhạc sĩ với sự sáng tạo tinh tế đã có thể mang lại cho chúng ta những giây phút đam mê đó qua các đĩa nhạc.
Quả thật là kỳ diệu, vì khi thưởng thức một bản nhạc chúng ta lại được đưa tới những vùng đất tươi đẹp, được hòa mình vào những cảnh sắc sống động. Điều này cho chúng ta nhớ tới một nghệ sĩ tài ba đã mang hơi thở của thiên nhiên bao la vào trong các tác phẩm âm nhạc – nghệ sĩ Dan Gison. Vốn là một nhiếp ảnh gia, nhà điện ảnh và nhà ghi âm người Canada, ông còn có nhiều thành tựu trong kỹ thuật ghi âm cuộc sống hoang dã và âm thanh trong tự nhiên. Năm 1946, ông thành lập công ty Dan Gibson Productions Ltd và bắt đầu sự nghiệp làm phim thiên nhiên và series truyền hình. Với tình yêu say đắm vẻ đẹp của thiên nhiên, Dan Gison đã đi đến nhiều vùng đất lạ, khám phá và thu âm lại những âm thanh kỳ diệu của cuộc sống hoang dã. Ông đã từng đặt chân tới những khu rừng nguyên sinh phía Bắc Phi để thu lại những tiếng ru của đại ngàn, chinh phục nhiều ngọn núi và thung lũng để khám phá tiếng sói hú gọi bầy trong đêm trăng giữa núi rừng hoang lạnh. Trong những chuyến đi của mình, ông còn thu lại tiếng sóng từ những hồ nước ẩn mình trong rừng sâu đến vùng biển Thái Bình Dương, cho tới tiếng sóng biển lạnh cóng miền Bắc cực với những tảng băng trôi, hay những âm thanh kỳ lạ ở vùng cát nóng bỏng trên sa mạc. Năm 1981, ông đã cho ra thương hiệu âm nhạc thiên nhiên của riêng mang tên Solitudes và cùng với một số nhạc sĩ như Micheal Maxwell, Ron Allen, John Herberman… sản xuất khoảng 150 album nhạc thiên nhiên. Những sản phẩm âm nhạc này thành công tới mức kích thích mọi giác quan của con người, cuốn hút người nghe đến những miền đất xa thẳm.
Nếu như nghe album Guarians of Atlantis của Dan Gison và Micheal Maxwell trong những ngày hè oi bức sẽ giúp chúng ta được hòa mình vào không gian của những đợt sóng tung trào ở vùng biển Atlantic đầy thú vị. Với cảm giác đang lướt nhanh bên dưới cùng những con sóng, đi sâu xuống đáy biển, lạc vào vương quốc của cá heo, khám phá vẻ đẹp tinh tế trong sự kết hợp giữa âm nhạc với âm thanh lóng lánh ánh bạc, sâu thẳm từ đáy đại dương, và lắng mình trong sự tự do vĩnh cửu. Album nhạc mang tên Journey with the Whales của Dan Gison cùng nhạc sĩ John Allen là những âm thanh kỳ lạ của những chú cá voi nhảy lên khỏi mặt nước rồi lặn sâu xuống đáy biển. Trong sâu thẳm đại dương bao la là những giai điệu bất tận, mơ màng, những bài hát êm dịu vang lên trong tâm thức trùng trùng duyên khởi, từ lớp lớp luân hồi thời gian và không gian. Chúng ta sẽ được thưởng thức sự đối thoại thú vị giữa âm nhạc với những âm thanh kỳ ảo của đại dương. Hoặc khi lắng nghe bản Heart of the forest – Trái tim của rừng trong album Piano cascades chúng ta có thể cảm nhận được những màu sắc âm thanh huyền ảo đầy thanh bình trong khu rừng nguyên sinh. Lời hát của lá rừng xào xạc trong gió cùng giai điệu nhẹ nhàng buông trôi của tiếng đàn piano sẽ cho chúng ta được đắm mình dưới ánh trăng đêm vằng vặc, lắng nghe đất hát và hơi thở từ không gian bao la trên bầu trời với từng đám mây trôi theo làn gió vô tư, rồi cùng mơ màng cùng dòng suối chảy về vô tận.
Sự hiện diện của thiên nhiên trong âm nhạc đôi lúc chỉ là phác hoạ một cách khái quát, nhưng nhiều khi lại hiện hữu đầy sống động. Chúng ta có thể thấy trong những CD hấp dẫn và độc đáo của nhà sản suất âm nhạc người Trung Quốc Judy Wu ChinTai, kết hợp với hãng thu âm Wind Music tại Taiwanese với các sản phẩm như: CD The forest show, My Ocean, CD mang phong cách New age sản xuất năm 2013 mang tên Birds II: Where the Sounds of Nature Dwell đã mang lại những âm thanh thiên nhiên thật sự thú vị.
Khi sống gần gũi với thiên nhiên con người luôn có những cảm xúc mạnh mẽ, tìm được sức mạnh của chính mình cùng những ý tưởng và sự sáng tạo tinh tế trong nghệ thuật. Những âm thanh và cảnh sắc của thiên nhiên đã góp phần cùng các nhà sản xuất âm nhạc cho ra đời những sản phẩm sinh động. Bằng sự cảm nhận tinh tế, mỗi chúng ta đều có thể nhận thấy sự hiện diện của tiếng thiên nhiên trong âm nhạc. Bằng sự tinh tế trong sáng tạo, nhiều nhạc sĩ không chỉ mô phỏng những âm thanh từ thiên nhiên bằng các nhạc cụ mà còn thể hiện cuộc sống hiện thực và bản chất của thiên nhiên tạo nên những bản hòa âm tuyệt diệu, có sự liên kết chặt chẽ trong từng câu, từng ý nhạc.
Forst awakening – Sự thức tỉnh sáng tác của NS Judy Wu ChinTai, đây là sự kết hợp giữa những âm thanh thực tế của các loài sinh vật, côn trùng, tiếng chim hót, động vật, tiếng suối chảy… trong khu rừng được hòa âm cùng những nhạc cụ điện tử, tạo nên một bức tranh thiên nhiên hoàn mỹ trong âm nhạc.
Tại Thái Lan cũng có một số nhạc sĩ sáng tác âm nhạc theo xu hướng này. Có thể nhắc tới CD Season of life của Chamras Saewataporn, trong đó có tác phẩm The river of forever đã thu lại những âm thanh suối chảy, kết hợp với nghệ thuật trình tấu flute của nghệ sĩ Nukoon Panyadee và được hòa âm tại phòng thu ở Bangkok Thailand. Tác phẩm viết về không gian thanh bình bên bờ suối trong mát, thời gian cứ thế trôi đi trong sự chiêm nghiệm về cuộc đời của con người cùng những cảm giác kỳ diệu khi hòa mình trong dòng chảy tươi mát ấy. Dòng suối cứ chảy mãi trong sự luân hồi của ngày và đêm, đó là sự sống vĩnh cửu trong tinh thần con người và cuộc sống của thiên nhiên.
Ca sĩ Enya
Công chúng yêu nhạc cũng đã biết tới ca sĩ Enya, tên thật là Eithne Patricia Ní Bhraonáin. Ca sĩ Enya sinh năm 1961, là một ca sĩ kiêm nhạc sĩ người Ireland (Ai Len), thuộc dòng nhạc New Age. Những dự án đầu tiên của Enya với tư cách nghệ sĩ hát đơn bao gồm phần nhạc phim cho The Frog Prince (1984) và loạt phim tài liệu, sau đó album đầu tay của cô, Enya (1987) được phát hành. Thành công về mặt thương mại và chuyên môn của Watermark (1988) giúp nữ ca sĩ trở nên nổi tiếng trên thế giới. Những album tiếp theo đều đạt doanh số triệu bản. Enya có bảy giải thưởng Âm nhạc Thế giới, bốn giải Grammy cho Album New Age xuất sắc nhất, và được đề cử giải Oscar và giải Quả cầu vàng cho “May It Be”, viết nhạc cho bộ phim Chúa tể những chiếc nhẫn: Hiệp hội nhẫn thần (2001).
Bạn yêu nhạc chắc đã biết tới nhóm nhạc người Đức: Enigma với những tác phẩm mang vẻ đẹp bí ẩn. Enigma là một dự án âm nhạc của Đức được tạo ra vào năm 1990 bởi NS Michel Cretu và một số NS, CS khác. Đây là dự án phòng thu, những người tham gia không đưa ra trình diễn ở các buổi hòa nhạc. Dự án đã phát hành 8 album phòng thu, một số bản tổng hợp và 12 đĩa đơn. “Enigma” là một thể loại thời đại mới, với âm hưởng châu Âu tâm linh, hậu công nghiệp và cả môi trường. Michel Cretu tạo ra âm nhạc, tham gia vào kỹ thuật âm thanh, sắp xếp và sản xuất, thực hiện hầu hết các bản hòa âm và cũng viết phần cho các ca sĩ. Nhiều bài hát sử dụng những câu thánh ca Gregorian. Phần lớn là các giọng nam được sử dụng, còn riêng ca sĩ nổi tiếng Sandra – vợ cũ của Michel Cretu là người thể hiện giọng nữ trong 5 album đầu tiên.
Dòng nhạc New age cũng đã du nhập vào Việt Nam. Có thể nhắc tới những sản phẩm âm nhạc như: Album Nhật thực – Ngọc Đại (Trần Thu Hà), Mây trắng bay về – Dương Thụ (NSUT Thanh Lam), Album Những ô màu khối lập phương (Tùng Dương), album Kiss of the Sea của nhạc sĩ Võ Thiện Thanh…
Có thể nói, từ xa xưa con người đã sống gần gũi với thiên nhiên, vì vậy những tác phẩm nghệ thuật mang bóng dáng của thiên nhiên là một điều tất yếu. Bằng những góc nhìn khác nhau, các nhà sản xuất âm nhạc và các nhạc sĩ đã khai thác âm thanh trong thiên nhiên và trong đời sống đưa vào các tác phẩm âm nhạc của mình với nhiều màu sắc phong phú. Thiên nhiên mãi mãi là nguồn cảm hứng vô tận cho sáng tạo nghệ thuật, do đó những tác phẩm âm nhạc xây dựng rõ nét hình tượng thiên nhiên hoặc sử dụng tiếng động từ thiên nhiên một cách có ý thức và hợp lý cũng là một hình thức tạo nên sự mới lạ trong thưởng thức âm nhạc. Đây cũng là sự tương tác hai chiều giữa đời sống tinh thần của con người với tự nhiên. Mặt khác, sự hiện diện của thiên nhiên trong các tác phẩm nghệ thuật nói chung còn là bức thông điệp giúp mọi người thêm yêu mến và bảo vệ thiên nhiên, bảo vệ sự sống cho trái đất và cho chính chúng ta.
Hà Nội 29/03/2023
