(Tác giả: Thanh Nhàn)

Nhà soạn nhạc thiên tài Wolfgang Amadeus Mozart (1756–1791) qua đời năm 35 tuổi trong sự nghèo túng. Đây là một điều đáng tiếc bởi lẽ ra, nhà soạn nhạc Mozart có thể thừa hưởng được nhiều nhất bộ gene tuổi thọ truyền thống từ gia đình. Nhiều nhà nghiên cứu âm nhạc đã mong muốn hình dung ra trật tự của thế giới âm nhạc sẽ ra sao nếu như Mozart sống thọ như những người trong cây phả hệ của mình.

Cha của Mozart, ông Leopold Mozart, thọ đến 67 tuổi, một độ tuổi hiếm hoi ở châu Âu trong thời kỳ nạn dịch cúm có thể cướp đi bất kỳ sinh mệnh nào. Bà Anna Maria, người mẹ bất khuất của Mozart, dù qua đời do virus cúm khi đang hết lòng chăm sóc đứa con 22 tuổi của mình, thọ 58 tuổi. Chị gái của Mozart, Nannerl, người cũng có tài năng phi thường về âm nhạc như em trai, mất năm 1829 tại Salzburg ở độ tuổi 78, thậm chí sống lâu hơn ông chồng không chính thức người Áo của mình. Mozart qua đời năm 1791 do nhiễm cầu khuẩn chuỗi, thận không bài tiết được, phổi bị viêm vào giai đoạn cuối và bị ảnh hưởng từ nhiều chứng bệnh khác từ thời thơ ấu, khi gia đình đưa ông đi lưu diễn vòng quanh châu Âu, một bi kịch của một thiên tài âm nhạc.

Thật khó tưởng tượng ra lịch sử âm nhạc viết lại như thế nào nếu Mozart sống thọ như chị gái Nannerl của mình. Lẽ ra, ông có thể chết năm 1843, nghĩa là sống lâu hơn Ludwig van Beethoven tới 7 năm và hơn Franz Schubert 6 năm. Điều gì sẽ xảy ra? Có thể lúc đó chất thử nghiệm đầy mạo hiểm trong các bản giao hưởng của Beethoven sẽ mất sạch bong như Mozart vẫn từng làm trong thời kỳ của ông. Điều gì cũng có thể xảy ra và người ta cũng đã từng tưởng tượng ra viễn cảnh cuộc gặp gỡ giữa một Mozart héo hon vì tuổi già với một Chopin trẻ măng mới 19 tuổi, khi nhà soạn nhạc người Ba Lan tới Vienna lần đầu tiên trong chuyến đi ngắn ngày vào năm 1829. Có thể là Mozart già nua sẽ đóng vai trò khán giả trong buổi biểu diễn của Chopin, với chương trình là tác phẩm đầu tiên nhà soạn nhạc trẻ tuổi viết cho piano và dàn nhạc, khúc biến tấu “Là ci darem la mano” từ chính vở opera Don Giovanni của Mozart. Một lần nữa, sức ảnh hưởng mạnh mẽ của Don Giovanni đối với nhà soạn nhạc trẻ như Chopin có thể sẽ không hoàn toàn giống như Mozart khi ông sống và viết các vở opera.

Nếu tăng thêm tuổi cho cuộc đời của Mozart thì có thể sẽ có thêm nhiều điều ngạc nhiên. Nếu có thêm nhiều thời gian để ngẫm nghĩ, có thể Mozart sẽ thay đổi quan điểm đầy chê bai của ông đối với âm nhạc tại Paris khi được nghe “Symphonie Fantastique” (bản giao hưởng Hoang tưởng) của Berlioz vào năm 1830, trong đợt công diễn đầu tiên. (Vào năm 1778, khi chán nản với đời sống âm nhạc Paris, Mozart đã viết thư gửi cha, trong đó có than thở: “Con sống giữa thế giới âm nhạc đầy sự thô lỗ, cục cằn.”)

Để đưa ra một kết luận có phần xác thực, các nhà nghiên cứu âm nhạc đã xem lại sự nghiệp của nhà soạn nhạc người Áo này, đặc biệt vào các tác phẩm cuối đời. Mozart được yêu mến ở khắp mọi nơi trên thế giới qua tất cả các tác phẩm của mình, nhưng có thể thấy rõ ràng là trong những tác phẩm viết vào giai đoạn cuối của ông có nhiều nét sáng tạo độc đáo vượt trội, thể hiện theo 2 hướng là opera và symphony. Đó là tất cả tiến trình của một sự chiêm nghiệm thuần túy. Bộ ba tác phẩm nổi tiếng Le Nozze di Figaro (Đám cưới Figaro), Don Giovanni và Così Fan Tutte (Đàn bà là như thế) được Mozart phổ nhạc trên phần lời của người cộng sự Lorenzo Da Ponte đã đưa Mozart vào vị trí bậc thầy trên sân khấu nhà hát. Bằng ba vở diễn này, Mozart đã truyền tải chất hài hước, hóm hỉnh vào thể loại opera, vốn từ lâu đã là thánh đường của sự phức hợp, sâu sắc và uy nghi. Mozart đã khéo léo cân bằng được chất hài hước với yếu tố bi thảm một cách tự nhiên đến kỳ lạ. Sự phi thường khó nắm bắt trong âm nhạc của Mozart đã đem lại cho các thế hệ khán giả những cảm xúc đa chiều qua các màn kịch. Nhà phê bình âm nhạc Virgil Thomson đã từng viết về Don Giovanni trên The New York Herald Tribune với bài viết “Chủ nghĩa cánh tả của Mozart”. Bình luận về quan điểm của Mozart, Thomson viết: “Sự cân bằng giữa mối đồng cảm và năng lực quan sát rõ ràng đến lạ thường. Don Giovanni là một trong những vở diễn hài hước nhất và bi thảm nhất. Ở trong đó gói ghém tất cả tình yêu, bài học về sự tiêu khiển đến đánh mất cả luân lý, phẩm hạnh”. Còn với hai vở opera cuối cùng Die Zauberflöte (Cây sáo thần) và La clemenza di Tito (Sự nhân từ của Tito) như một sự thỏa hiệp đầy ý nghĩa giữa xu hướng của các nhà soạn nhạc thế hệ Handel trước Mozart và thế hệ Verdi sau Mozart. Die Zauberflote là câu chuyện thần tiên về tình yêu và sự hài hước với nhân vật anh chàng bẫy chim Papageno còn vở opera cuối cùng La clemenza di Tito sáng tác năm 1791, vốn viết để chúc mừng lễ lên ngôi vua xứ Bohemia của Leopold II tại Prague, Mozart đã truyền tải quan điểm về tình yêu, sự nghi ngờ, lòng ghen tuông, âm mưu thù hận và cả sự cao thượng… Không còn nghi ngờ gì nữa, nếu Mozart sống thêm một thập kỷ nữa, ông có thể tìm kiếm nhiều hơn chất bi kịch và đào sâu sự hài hước như đề tài của hai vở opera này.

Khí nhạc, một nhánh khác trong các tác phẩm cuối đời của Mozart, cũng được các nhà phê bình âm nhạc chú ý. Các tác phẩm khí nhạc của Mozart bao hàm sự đào sâu sáng tạo ngày càng tăng với yếu tố nhạc tố và kỹ thuật, đặt nền tảng cho sự phát triển. Sự phát triển của chủ nghĩa cổ điển thành Vienna đã cho phép một nhà soạn nhạc thành công từ việc sáng tạo ra nhạc tố chính, kết nối các phần nhỏ trong tác phẩm theo một chủ đề mang tính chủ đạo. Đó là hình thức sonata, được thể hiện rất rõ trong các bản giao hưởng của chủ nghĩa cổ điển. Haydn, một bậc thầy về kỹ thuật này, đã từng dạy Beethoven và chính Beethoven đã tiếp tục con đường sáng tạo của Haydn cho đến cuối cuộc đời mình. Mọi khán giả thường không có ý thức theo dõi sự phát triển của nhạc tố trong các tứ tấu đàn dây của Haydn hoặc giao hưởng của Beethoven. Dẫu vậy, sự lấp lánh chói sáng của hình thức sonata đã được Beethoven sử dụng đầy kiên định trong Giao hưởng “Eroica” với 4 chương nhạc, đã đến với người nghe, dù bằng tiềm thức, một cách nguyên vẹn và đầy đủ.

Mozart là một mắt xích quan trọng của kỷ nguyên Cổ điển. Con đường sáng tạo của ông không hề dễ dàng như nhiều người vẫn tưởng, dù cho ông được trời phú cho món quà của giai điệu, một khả năng thẩm âm tuyệt vời về sự hài hòa và sự làm chủ trong nghệ thuật đối âm. Và một cách tự nhiên, Mozart đã trở thành bậc thầy của sân khấu. Các bản concerto, tứ tấu đàn dây hoặc giao hưởng và những bản sonata của Mozart cũng đều được sáng tác một cách tự nhiên như các vở opera. Nhưng trên thực tế, Mozart đã phải lao động hết sức cực nhọc và vất vả để có được điều này. Trong lời đề tặng 6 tứ tấu đàn dây cho nhà soạn nhạc Haydn năm 1785, Mozart có viết “Đó là quả ngọt của quá trình lao động cực nhọc và kiên trì”. Người vợ của Mozart, Constanze, đã từng cảnh báo người chồng tài năng của mình là có thể sẽ phải chết vì làm việc quá vất vả, và thực tế thì bà đã có lý…

Đã có nhiều cuộc truy tìm nguyên nhân vì sao, trong mùa hè năm 1788, Mozart đã đồng thời viết lên 3 bản giao hưởng cuối cùng: số 39 giọng Mi giáng, số 40 giọng Son thứ và số 41 “Jupiter” giọng Đô trưởng. Qua các cuộc tranh luận của các học giả âm nhạc, có thể thấy Mozart không sáng tác theo lời yêu cầu nào, cũng không để cho buổi trình diễn nào. Vậy thì tại sao ông lại sáng tác 3 bản giao hưởng này? Cuối cùng, có một ước đoán có vẻ xuôi tai hơn cả là Mozart muốn kết thúc một cách hoàn hảo phần kỹ thuật trọng yếu của chủ nghĩa cổ điển. Với 3 tác phẩm này, phần công việc của Mozart với lịch sử âm nhạc như vậy đã được coi là trọn vẹn. Điều đó được thể hiện rõ đặc biệt bản số 41 “Jupiter”, tuy thật khó khăn để trình bày cặn kẽ vấn đề này bằng con chữ. Các nhà phê bình âm nhạc cho rằng, nếu không có “Jupiter” sẽ không thể có được những cách tân táo bạo về hình thức và nội dung tư tưởng trong các bản giao hưởng của Beethoven sau này.

Người ta có thể dễ dàng hình dung ra vị trí dẫn đầu như một bậc thầy sáng tạo của Mozart. Với sáng tạo của mình, Mozart đã đóng góp lớn vào tiến trình phát triển của chủ nghĩa Cổ điển. Nhưng dường như tất cả mới chỉ bắt đầu, bởi nếu cuộc đời Mozart kết thúc ở độ tuổi 50, có thể sự nghiệp sáng tác của ông sẽ có nhiều thay đổi lớn lao hơn. Vì thế, cái chết ở tuổi 35 của Mozart thực sự là một mất mát lớn với âm nhạc cổ điển.

(Nguồn: nhaccodien.info)

(Tác giả: Minh Tuấn)

Không phải ngẫu nhiên mà ngày nay, dòng ca khúc truyền thống cách mạng vẫn có một sức sống bền bỉ và một chỗ đứng vững chắc trong lòng người yêu nhạc. Mỗi ca khúc như một trang lịch sử bằng âm thanh tái hiện lại một thời đau thương mà anh dũng của cả dân tộc. “Uống nước nhớ nguồn”, “ăn quả nhớ kẻ trồng cây” là một trong những đạo lý truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta. Nét đạo lý ấy đã được biểu hiện sinh động trong nền ca khúc cách mạng Việt Nam với một số lượng đáng kể các bài hát về đề tài thương binh, liệt sĩ, về những người con trung hiếu đã chịu nhiều mất mát, hy sinh để bảo vệ nền độc lập thiêng liêng của Tổ quốc.

Có một đặc điểm chung bao trùm trong những bài hát về mảng đề tài thương binh, liệt sĩ đó là: Nét giai điệu trầm lắng, tha thiết, mỗi ca từ đều toát lên thái độ thành kính, biết ơn, ngưỡng vọng. Đó không chỉ là nỗi niềm xúc động riêng của người nhạc sĩ mà còn là tiếng lòng đồng điệu của bao người. Dễ lý giải điều này bởi những hy sinh, thiệt thòi, mất mát của những người thương binh, liệt sĩ và những người thân của họ là vì sự bình yên của Tổ quốc, vì vận mệnh của cả dân tộc. Chính lý tưởng sống đẹp đẽ, đáng trân trọng ấy đã thổi vào âm nhạc không khí vừa bi tráng vừa lạc quan. Để rồi những thế hệ của ngày hôm nay có thể cảm nhận được phần nào những trang sử hào hùng của dân tộc được thấm bằng mồ hôi, máu xương và nước mắt của các thế hệ cha anh. Đồng thời ý thức được cái giá của cuộc sống bình yên, hạnh phúc mà mỗi người đang thụ hưởng.

Ra đời từ năm 1958, cách đây đã 56 năm nhưng ca khúc “Biết ơn chị Võ Thị Sáu” của nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn vẫn được đánh giá là một ca khúc hay, để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng người về hình ảnh người nữ anh hùng của lực lượng Công an nhân dân – chị Võ Thị Sáu. Không giáo huấn về sự hy sinh, không hô hào cứng nhắc, cũng không bi lụy trước cái chết, chị Võ Thị Sáu hiện lên qua những giai điệu sâu lắng và gần gũi. Bằng một loạt nốt luyến, tác giả đã sáng tạo nên những giai điệu thiết tha, sâu lắng, thể hiện nỗi xót thương, nghẹn ngào trước sự ra đi đầy kiêu hùng của người con gái đất đỏ: “Mùa hoa lê ki ma nở, ở quê ta miền đất đỏ, thôn xóm vẫn nhắc tên người anh hùng…”. “Biết ơn chị Võ Thị Sáu” được ví như ca khúc mặc niệm người nữ anh hùng bất khuất, can trường. Nhiều người có dịp ra viếng mộ chị Sáu, dưới bầu trời xanh Côn Đảo, trong vi vút gió hàng dương và lắng nghe giai điệu của ca khúc này, trong lòng ai cũng dâng lên một nỗi niềm xúc động rưng rưng.

Bài thơ “Thời hoa đỏ” được nhà thơ Nguyễn Đức Mậu viết ra vào giai đoạn khốc liệt nhất của cuộc kháng chiến chống Mỹ. Sau này, đã được nhạc sĩ Thuận Yến phổ nhạc và đổi tên thành “Màu hoa đỏ”. Nhạc sĩ Thuận Yến đã phổ nhiều bài thơ thành nhiều ca khúc hay, nhất là những bài thơ viết về chiến tranh và người lính. Với “Màu hoa đỏ”, ông đã phổ nên một giai điệu trữ tình lẫn bi tráng, tạo cảm xúc mạnh với người nghe: “Có người lính mùa thu ấy ra đi từ mái tranh nghèo, có người lính mùa thu ấy, ra đi từ đó không về. Dòng tên anh khắc vào đá núi, mây ngàn hóa bóng cây che. Chiều biên cương trắng trời sương núi, mẹ già mỏi mắt nhìn theo… Việt Nam ơi! Việt Nam! Núi cao như tình mẹ bốn mùa tóc bạc nỗi thương con. Việt Nam ơi! Việt Nam! ngọn núi nơi anh ngã xuống rực cháy lên, màu hoa đỏ phía rừng xa, rực cháy lên, màu hoa đỏ phía hoàng hôn”. Ca từ đẹp, trong sáng, hình ảnh giản lược nhưng gợi lên nhiều xúc động: Mái tranh nghèo, người lính trẻ, người mẹ già, ngọn núi đá, màu hoa đỏ… Giai điệu không vương nét u uất, bi thiết, thê lương của một bản nhạc truy điệu mà buồn chậm rãi, làm nao lòng người nghe. Thoáng có chút bùi ngùi nhưng phần hồn của “Màu hoa đỏ” là niềm tin tất thắng vào ngày mai.

Cũng viết về đề tài những người liệt sĩ đã không tiếc thân mình ngã xuống cho nền độc lập của Tổ quốc, nhạc sĩ Tân Huyền đã rất thành công với ca khúc “Cỏ non thành cổ”. Để rồi mỗi dịp tháng 7 về, giai điệu mượt mà của bài hát lại làm cho lòng người xốn xang. Ngay từ khi mới ra đời, bài hát đã chinh phục người nghe bằng sự xúc động chân thành trong từng nét giai điệu, ca từ. Nhạc sĩ Tân Huyền sáng tác ca khúc này vào ngày đầu xuân năm 1990, khi đi thâm nhập thực tế để viết về đề tài nỗi đau trong chiến tranh cùng các nhạc sĩ: Thuận Yến, Huy Thục, Vũ Thanh…

Nói đến Quảng Trị là nói đến mảnh đất từng diễn ra những trận đánh ác liệt gắn liền với những vùng đất anh hùng như: Khe Sanh, Vĩnh Linh, địa đạo Vĩnh Mốc… đặc biệt, thành cổ Quảng Trị là địa danh lịch sử gắn liền với cuộc chiến đấu 81 ngày đêm máu lửa giữa ta và địch. Khi tác giả sáng tác bài hát này, thành cổ Quảng Trị chưa có tượng đài, bảo tàng như bây giờ, chỉ có một màu cỏ xanh non tơ phủ khắp xung quanh. Cũng chính vì vậy mà màu cỏ xanh mướt nơi đây đã là cái “tứ” để những giai điệu đầu tiên của ca khúc vang lên: “Cỏ non thành cổ, một màu xanh non tơ. Bình minh thành cổ, cỏ mềm theo gió đung đưa… Nào có ai ngờ, nơi đây một thời máu đổ. Người mẹ nào, người vợ nào ngậm ngùi nuốt lệ khi đàn con không trở về…”.

Những ca từ giản dị, tha thiết, sâu lắng mà gợi nên trong lòng người những nỗi niềm suy tư, trăn trở: Có những sự hy sinh đã ươm mầm cho sự sống cũng như xương máu các chiến sĩ đã ngã xuống cho lớp cỏ non mọc lên xanh mướt và trong cuộc sống hối hả của ngày hôm nay, nhiều lúc chúng ta đã vô tình quên đi quá khứ hào hùng một thời, quá khứ hào hùng ấy đã được tô thắm bằng xương máu của bao lớp người. “Cỏ non thành cổ” thực sự là một ca khúc đặc sắc, tỏa sáng sự tri ân đối với những chiến sĩ đã anh dũng hy sinh, đặc biệt là những người vợ, người mẹ có chồng, con ngã xuống trong cuộc chiến đấu 81 ngày đêm bảo vệ thành cổ Quảng Trị.

Bước ra khỏi cuộc chiến tranh tàn khốc, cũng có những người con trung hiếu trở về với cuộc sống đời thường khi đã gửi lại chiến trường một phần cơ thể. Họ sống bình dị, có ích ở giữa quê hương trong sự ngưỡng mộ, biết ơn của cộng đồng, làng xóm khi phẩm chất anh bộ đội Cụ Hồ luôn được phát huy. Đó cũng là nội dung được biểu hiện trong nhiều ca khúc được công chúng mến mộ. “Vết chân tròn trên cát” của nhạc sĩ Trần Tiến là một trong số đó. Năm 1981, trong một lần dạo quanh bờ biển Tiền Hải, thuộc huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình, nhạc sĩ Trần Tiến đã bắt gặp những dấu nạng in hằn trên nền cát biển. Sau đó, ông đã dò hỏi dân làng xung quanh và biết được dấu nạng đó chính là của một anh thương binh bị thương tật ở chân đang đi đến trường dạy học cho các em nhỏ trong làng. Xúc động vì hình ảnh những dấu chân trên cát ngỡ như bình thường mà đầy sức ám ảnh ấy, tác giả đã sáng tác bài hát này. Hình ảnh người thương binh chống nạng, cứ mỗi bước đi là để lại một dấu chân tròn của đế nạng trên bãi cát có cái gì đó làm trĩu nặng lòng người. Nhưng rồi khi hát lên: …“Anh thương binh vẫn đến trường làng, vẫn ôm đàn dạy các em thơ bài hát quê hương. Bài hát có ngọn núi, quê anh xa vời. Bài hát có đồng lúa miên man câu hò…” thì còn đọng lại trong lòng người là một cảm giác nhẹ nhàng, thanh thản xen lẫn niềm kính phục người thương binh giàu nghị lực.

Trên đây chỉ là một số trong rất nhiều những ca khúc hay về đề tài thương binh, liệt sĩ được nhiều người yêu thích. Dẫu trực tiếp hay gián tiếp, dù đề cập đến những người đã ngã xuống hay còn sống trở về trên mình còn mang theo những vết thương, di chứng của chiến tranh, những ca khúc về những người con trung hiếu cống hiến cho dân tộc đều mang một âm hưởng lạc quan, ngợi ca, tha thiết. Vẻ đẹp lãng mạn và sự bi tráng trong những nhạc phẩm về mảng đề tài này không những vẽ nên những bức tranh bằng âm thanh về một quãng thời gian hào hùng của lịch sử dân tộc, mà qua đó, các nhạc sĩ còn gửi gắm những thông điệp nhắc nhở ý thức trách nhiệm của mỗi người, sống sao cho xứng đáng với những gian khổ, hy sinh của bao người vì sự thanh bình của cuộc sống hôm nay.

(Nguồn: https://bcdcnt.net/)